ΑΥΤΙΣΜΟΣ

Η ΔΟΜΗΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (TEACCH)

Ο αυτισμός αποτελεί μια διαταραχή της ανάπτυξης που διαρκεί ολόκληρη τη ζωή. Ως προς την αιτιολογία του, ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός ερευνών δείχνει ότι σε μερικές περιπτώσεις τα αίτια είναι γενετικά καθορισμένα. Σε άλλες περιπτώσεις ενοχοποιούνται τραύματα κατά την γέννηση ή άλλες οργανικές καταστάσεις. Σήμερα είναι γνωστό ότι οποιαδήποτε κι αν είναι η αιτία, αυτή είναι οργανική και όχι ψυχολογική. Ο αυτισμός δεν οφείλεται σε επιδράσεις του περιβάλλοντος, στη σχέση των γονέων με το παιδί, όπως είχε παλιότερα υποστηριχθεί.

Σήμερα είμαστε σε θέση να διαγνώσουμε τον αυτισμό έγκαιρα. Η διάγνωση ωστόσο δεν είναι αρκετή. Προκειμένου να είναι σε θέση κανείς να παρέχει ουσιαστική βοήθεια ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου, απαιτείται βαθιά κατανόηση της φύσης των διαταραχών που παρατηρούνται στον αυτισμό, οι οποίες διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Η αξιολόγηση των δυνατοτήτων και των δυσκολιών του συγκεκριμένου ατόμου και του τρόπου με τον οποίο μαθαίνει, είναι καθοριστικά βήματα της διαδικασίας της εξέτασης.

Παρά τη σημασία τους, η διάγνωση και η αξιολόγηση αποτελούν το πρώτο στάδιο στη διαδικασία παροχής βοήθειας. Οι μεγαλύτερεςδυσκολίες στον τόπο μας, αφορούν στην παρέμβαση και στην αντιμετώπιση. Είναι γνωστό ότι ο αυτισμός είναι διαταραχή της ανάπτυξης που διαρκεί ολόκληρη τη ζωή. Πολύ νωρίς, ερευνητές ανά τον κόσμο τόνισαν τη σημασία της εκπαίδευσης των ατόμων που την παρουσιάζουν. Αν η εκπαίδευση θεωρηθεί ως μια διαδικασία δια βίου, μέσα από την οποία το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με την κατάστασή του και αποκτά κάποιον έλεγχο πάνω σ` αυτήν, γίνεται αντιληπτή η σημασία της.

Η διάγνωση στηρίζεται στην παρατήρηση της συμπεριφοράς του ατόμου σε διαφορετικούς τομείς της ανάπτυξης. Οι τομείς αυτοί είναι:

• Η κοινωνικότητα και η δημιουργία σχέσεων , που αφορά στο πως «τα βγάζει κανείς πέρα με τους ανθρώπους». Τα άτομα με αυτισμό έχουν μεγάλη δυσκολία να μπουν στη θέση του άλλου, να μοιραστούν τη στιγμή.
• Η επικοινωνία και η σκέψη. Η επικοινωνία δεν είναι μόνο η ομιλία και ο λόγος, αποτελεί μια σαφώς κοινωνική δραστηριότητα η οποία για να υπάρχει προϋποθέτει ένα τουλάχιστον άτομο ακόμα. Δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε μόνοι μας.
• Οι ασυνήθιστες–επαναληπτικές συμπεριφορές των αυτιστικών ατόμων, οι οποίες μετατρέπουν τον «συγχυτικό» κόσμο, σε ένα προβλέψιμο περιβάλλον.
• Το παιχνίδι, η φαντασία και τα ενδιαφέροντα των ατόμων που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού υπόκεινται σε συγκεκριμένους νόμους και κανόνες οι οποίοι χαρακτηρίζουν τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τα ερεθίσματα.

Έντονη προέκυψε η αναγκαιότητα Δομημένης Εκπαίδευσης η οποία αναφέρεται στο είδος των οδηγιών που διευκολύνουν τη μάθηση σε ενήλικες και παιδιά με αυτισμό και αυτιστικό τρόπο σκέψης, και καθιερώθηκε από τον Erin Schopler με τον όρο Μέθοδος TEACCH ( Treatment and Education of Autistic and Communication Handicapped Children - Θεραπεία και Εκπαίδευση Παιδιών με Αυτισμό και Διαταραχές Επικοινωνίας).
Στη μέθοδο TEACCH, ο στόχος του εκάστοτε εκπαιδευτή, είναι να μάθει στο παιδί να επικοινωνεί μόνο του, χωρίς βοήθεια. Είναι σημαντικό η επικοινωνία να γίνεται αυθόρμητα, να έχει νόημα, να υπάρχει λόγος για το παιδί να επικοινωνήσει και να είναι λειτουργική.

Προτιμούμε τη δομημένη εκπαίδευση στα άτομα με αυτισμό για τους παρακάτω λόγους:

Βοηθά τα παιδιά και τους ενήλικες να καταλάβουν. Ο κόσμος για ένα άτομο με αυτισμό είναι πολύ μπερδεμένος για αυτό πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος ώστε να γίνει κατανοητός. Η οργάνωση και η δομή βοηθούν το αυτιστικό άτομο να καταλάβει τον κόσμο που τον περιβάλει. Η δομημένη εκπαίδευση γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στην εμπειρία του ατόμου με αυτισμό και τον κόσμο τον οποίο είναι υποχρεωμένο να αντιμετωπίσει.

Βοηθά τα άτομο να είναι πιο ήρεμο. Γνωρίζουμε ότι τα άτομα με αυτισμό είναι ιδιαίτερα ανήσυχα και αγχώδη, ακόμα και αν δεν γίνεται αντιληπτό. Είναι αναμενόμενο, αφού τα αισθητηριακά ερεθίσματα τα βομβαρδίζουν συνεχώς, αδυνατούν να διακρίνουν το σημαντικό από το ασήμαντο και δεν κατανοούν τι συμβαίνει στον κόσμο που τα περιβάλλει, ούτε τι περιμένουν οι άλλοι. Όλοι γνωρίζουμε ότι όταν έχουμε άγχος και αγωνία, η απόδοσή μας μειώνεται σημαντικά. Το ίδιο ισχύει και για τα άτομα με αυτισμό. Το άγχος εμποδίζει την απόδοσή τους στη μάθηση. Βοηθώντας τα να χαλαρώσουν, παρατηρείται βελτίωση στη συμπεριφορά τους και συνεπώς διευκολύνεται η μάθηση.

Η δομημένη εκπαίδευση βοηθά το άτομο να εστιάσει την προσοχή του σε ότι είναι σημαντικό, ποιες από τις πληροφορίες και τα ερεθίσματα που δέχεται είναι σημαντικά, ανάλογα με την περίσταση. Τα άτομα με αυτισμό μαθαίνουν, πολλά έχουν εξαιρετικές δεξιότητες σε πολλούς τομείς. Επειδή όμως αποσπάται η προσοχή τουςκαι αδυνατούν να την εστιάσουν στα σημαντικά παρουσιάζουν δυσκολίες στη μάθηση. Η δομημένη διδασκαλία βοηθά το άτομο να κατανοήσει τι είναι πιο σημαντικό σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα.

Ένας άλλος λόγος αφορά στην ανεξαρτησία. Αν παρατηρήσουμε την πορεία των ατόμων με αυτισμό, από την παιδική ηλικία μέχρι την ενηλικίωση, διαπιστώνουμε ότι τα περισσότερα είναι εξαρτημένα από τους ενήλικες σε πολλούς τομείς της ζωής τους και σε δραστηριότητες τις οποίες μπορούν να διεκπεραιώσουν από μόνα τους. Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της δομημένης εκπαίδευσης είναι η εκπαίδευσή τους στην ανεξαρτησία, να στηρίζονται στις δυνατότητές τους, στις οπτικές τους ικανότητες. Γνωρίζουμε ότι τα περισσότερα άτομα έχουν εξαιρετικές οπτικές ικανότητες. Απομνημονεύουν τις οπτικές πληροφορίες και θυμούνται αυτά που βλέπουν. Είναι σημαντικό λοιπόν να τα βοηθήσουμε να τις αξιοποιήσουν.

Τέλος, η δομημένη εκπαίδευση βοηθά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς, ως άμεσο αποτέλεσμα των παραπάνω. Αν το άτομο κατανοεί περισσότερα πράγματα από τον κόσμο που τον περιβάλλει, αν έχει λιγότερο άγχος, αν είναι σε θέση να διακρίνει το σημαντικό ανάλογα με την περίσταση και συνεπώς να μάθει, αν είναι ανεξάρτητο και μπορεί να κάνει πράγματα μόνο του, αξιοποιώντας τις ικανότητές του, τότε πολλές από τις διασπαστικές και ανεπιθύμητες συμπεριφορές εξαφανίζονται.

Τα βασικά στοιχεία της δομημένης εκπαίδευσης είναι το ακόλουθα:

Α. Δόμηση και οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος
Γνωρίζουμε ότι τα παιδιά με αυτισμό συχνά είναι πολύ ανήσυχα. Η φυσική δόμηση του χώρου της τάξης αλλά και του σπιτιού, τα βοηθά να κατανοήσουν ότι πρέπει να παραμείνουν στη θέση τους, ποια δραστηριότητα γίνεται σε ποιο σημείο και που θα κάνει τι. Σε όλες αυτές τις ιδιαίτερες περιοχές υπάρχει χώρος συγκεκριμένος για να μπαίνει και να βγαίνει το παιδί.
Βασικό στοιχείο της φυσικής δόμησης είναι ο τρόπος με τον οποίο χωρίζουμε το χώρο. Η φυσική δόμηση και οργάνωση του περιβάλλοντος της τάξης ή του σπιτιού η κατάλληλη τοποθέτηση των επίπλων, σκοπό έχει να βοηθήσει το παιδί να κατανοήσει μέσα από την οπτική οδό τι γίνεται στην κάθε περιοχή, να ξέρει τι να περιμένει. Η διαμόρφωση αυτή κάνει την τάξη, το χώρο κατανοητό και προβλέψιμο. Σημαντική περιοχή στις τάξεις για παιδιά με αυτισμό είναι η μεταβατική περιοχή. Σ` αυτή τοποθετείται το ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα του κάθε παιδιού στο οποίο παριστάνονται ή γράφονται οι δραστηριότητες της ημέρας έτσι ώστε το παιδί να είναι ενημερωμένο για το τι πρόκειται να ακολουθήσει.
Η περιοχή ατομικής εργασίας είναι ιδιαίτερα σημαντική. Κάθε παιδί πρέπει να έχει τον ατομικό του χώρο εργασίας, όπου μαθαίνει να εργάζεται μόνο του, να διεκπεραιώνει μόνο του την δραστηριότητα.
Μια άλλη περιοχή στις τάξεις με αυτισμό είναι η περιοχή ατομικής διδασκαλίας. Σ` αυτή το παιδί μαθαίνει ότι θα καθίσει με τον δάσκαλο για να εκπαιδευτεί σε μια νέα δραστηριότητα την οποία, όταν μάθει, θα την κάνει μόνο του στην περιοχή ατομικής εργασίας. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν και κοινωνικές απαιτήσεις, κάθεται με τον δάσκαλο που το βοηθά να μάθει κάτι καινούργιο.

Β. Ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα
Το δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό στοιχείο της δομημένης εκπαίδευσης είναι το ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα του κάθε παιδιού, που το βοηθά να κατανοήσει τι δραστηριότητες θα κάνει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το πρόγραμμα αλλάζει από τη μία μέρα στην άλλη έτσι ώστε το παιδί να ξέρει ανά πάσα στιγμή και μέρα τι πρόκειται να ακολουθήσει. Διαφοροποιούμε το πρόγραμμα ώστε το παιδί να μάθει να αντιμετωπίζει τις αλλαγές, να μην κάνει τα ίδια πράγματα κάθε μέρα και επιπλέον να μάθει να παίρνει πρωτοβουλίες και να επιλέγει το ίδιο το άτομο τι θέλει να κάνει.
Ο τρόπος που μαθαίνουμε στα παιδιά να χρησιμοποιούν το πρόγραμμα είναι αρχικά πολύ καθοδηγητικός. Τα μαθαίνουμε να παίρνουν μια εικόνα, μια φωτογραφία, ένα αντικείμενο(ανάλογα με το τι βρίσκεται στο πρόγραμμα τους) κάθε φορά, την πρώτη αυτή που βρίσκεται πάνω–πάνω με κατεύθυνση είτε από πάνω προς τα κάτω, είτε από αριστερά προς τα δεξιά. Το παιδί αφού πάρει την εικόνα κατευθύνεται προς το μέρος της τάξης που δείχνει η εικόνα. Οι εικόνες ή τα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε ονομάζονται μεταβατικά αντικείμενα επειδή βοηθούν το παιδί να μεταβεί, να περάσει από τη μια δραστηριότητα στην άλλη. Είναι απόλυτα κατανοητό αφού κάθε αντικείμενο που φεύγει από το πρόγραμμα δείχνει στο άτομο ότι η δραστηριότητα αυτή τελείωσε και ακολουθεί αυτή που συμβολίζεται με το επόμενο αντικείμενο-εικόνα.
Το πρόγραμμα είναι διαφορετικό για κάθε παιδί, είναι εξατομικευμένο, γιατί ένα πρόγραμμα που μπορεί να λειτουργεί θαυμάσια για ένα παιδί, μπορεί για κάποιο άλλο να μη σημαίνει τίποτα.

Γ. Σύστημα ατομικής εργασίας
Αποτελεί την επόμενη στρατηγική οργάνωσης μιας δραστηριότητας στο σχολείο ή στο σπίτι, έτσι ώστε το παιδί ή ο ενήλικας να το καταλαβαίνει και να μπορεί να το εφαρμόσει.

Δίνει απαντήσεις σε 4 σημαντικές ερωτήσεις:

• Τι δουλειά θα κάνω;
• Πόση δουλειά θα κάνω;
• Πως ξέρω ότι τελείωσα?
• Τι ακολουθεί, τι θα κάνω μετά?

Οι δραστηριότητες δεν είναι καινούργιες, αλλά τις έχει διδαχτεί από τη δασκάλα στην ώρα της ατομικής διδασκαλίας, ώστε να μπορεί να το κάνει μόνο του, χωρίς βοήθεια.

Τέλος η Δομημένη Εκπαίδευση στηρίζεται στην πεποίθηση ότι οι γονείς είναι συν-θεραπευτές με του επαγγελματίες, καθώς βασικός στόχος της είναι η υποστήριξη του ατόμου με αυτισμό σε όλη την διάρκεια της ζωής του, μέσω της καθημερινής εφαρμογής των βασικών αρχών και τεχνικών της.